Zelfcensuur in schoolboeken: stop ermee!

Recent ontstond breed gedeelde ophef over een door een scherpe NRC-journalist blootgelegde praktijk bij uitgevers van lesmethoden. Veel grote uitgevers blijken open te staan voor de gevoeligheid van een kleine groep orthodox-religieuze scholen voor al te wereldse of niet-traditionele voorstellingen van zaken in schoolboeken. Omdat deze uitgeverijen zoveel mogelijk klanten willen voor hun boeken, loont het de moeite om de voor sommigen aanstootgevende voorbeelden of illustraties niet op te nemen.

Lijstjes met verboden onderwerpen

Er worden zelfs lijstjes met ‘verboden’ onderwerpen gehanteerd. Zo zijn we erachter gekomen dat kermis, make-up en tatoeages vermeden moeten worden. De evolutieleer ligt gevoelig net als korte rokjes, en ga zo maar door. Erachter gekomen, want deze vorm van zelfcensuur is natuurlijk lastig te ontdekken. Je weet vaak niet, wat je niet ziet. Totdat je het doorhebt, om maar eens met Cruijff te spreken.

Eén norm in lesboeken is niet in het voordeel van leerlingen

Het is voor kinderen belangrijk om samen op school te zitten en te leren van elkaars verschillen. Hoe diverser de verhalen en voorbeelden in lesmethoden zijn, des te waardevoller dit is voor de leerling. Op het moment dat je maar één norm laat zien in lesboeken; vrouwen in bepaalde rollen, voornamelijk witte mensen en mannen, heteroseksuele perspectieven en mensen die er allemaal stereotyperend degelijk uitzien, dan geeft dit een vertekend beeld van hoe de maatschappij daadwerkelijk in elkaar zit én kunnen kinderen het gevoel krijgen dat zij er niet bij horen.

Onderdrukking van identiteitsontwikkeling

Het censureren van lesmethodes, zodat deze ook voor religieuze scholen acceptabel zijn, is het ontkennen van de maatschappij zoals die echt is en was. Op deze manier wordt er bewust voor gekozen om leerlingen vanuit een bepaald perspectief te leren hoe de wereld en de Nederlandse samenleving in elkaar zitten. Het gevolg hiervan is ook dat hun eigen identiteit mogelijk wordt ontkend en onderdrukt. Niets is schadelijker voor de ontwikkeling van een kind dan het ontkennen van diens eigen identiteit. Dit kan leerprestaties en zelfvertrouwen in de weg staan, ook later nog als het volwassen is.

Commerciële belangen vs. geschiktheid

Belangrijk is dat kinderen op school ook dingen meekrijgen die zij thuis misschien niet meekrijgen. School is dé maatschappelijke plek waar iedereen met elkaar in aanraking komt. Zo creëer je begrip, respect en acceptatie voor mensen die anders zijn en denken dan jijzelf. Iets dat de rest van je leven en carrière van pas komt. Wat kinderen leren op school mag dan ook niet afhangen van commerciële belangen.  

De Onderwijsraad adviseerde vorige week nog dat de Inspectie van het Onderwijs gebruikte lesmethodes kritisch moet bekijken op de vraag of zij een realistisch beeld van de samenleving geven in al zijn diversiteit. Dat steunen we bij de VOO van harte evenals de oproep van diezelfde raad om de burgerschapsdoelen nader uit te werken in kerndoelen, eindtermen, examenprogramma’s en dergelijke. Dat geeft scholen meer houvast ook bij het bepalen van de mate waarin lesmethodes geschikt zijn.

Oproep aan scholen en uitgevers

Maar we voegen er iets aan toe: een dringende oproep aan scholen (leerkrachten en directies) om bij selectie van lesmethodes de mate waarin de lesmethode diversiteit op allerlei terreinen laat zien te gebruiken als belangrijk selectiecriterium. Lesmethodes die uniforme, beperkte beelden van de werkelijkheid gebruiken zouden wat ons betreft moeten worden uitgesloten door scholen. Dat zet de uitgevers waarschijnlijk meer onder druk dan de oproep die we desondanks ook aan hen doen: “stop hiermee!” Stop met lijstjes met verboden onderwerpen en woorden, stop met zelfcensuur, stop ermee onder het mom van allerlei zogenaamd nobele doelen een kleine minderheid te laten bepalen hoe elke leerling de werkelijkheid geschetst krijgt, alleen om een paar centen meer te verdienen. Wellicht tegen beter weten in, maar er is hopelijk nog een greintje moraal in de boardrooms van de uitgeverijen te vinden (raden van commissarissen, jullie hebben ook een maatschappelijke functie!), dus: stop ermee!