Fusie

Soms is het nodig of wenselijk dat twee scholen of schoolbesturen fuseren. Een fusieproces is een lang proces waarbij veel partners moeten worden betrokken. Lees er hier meer over.

Wat is een fusie?

Een fusie betreft het samenvoegen van twee scholen tot één school. We spreken dan van een scholenfusie of institutionele fusie. Bij een fusie worden dus alle personeelsleden en leerlingen samengevoegd en moet al het beleid van beide scholen worden samengevoegd. Soms wordt er ook een nieuwe naam voor de school gevonden. Een scholenfusie kan het karakter hebben van echt ‘samen gaan’, waarbij twee gelijkwaardige partners als één verder gaan. Het kan ook het karakter hebben van een ‘overname’, waarbij één school de personeelsleden en ouders van een andere school overneemt en de naam en visie van de school behouden blijven.

Bij een fusie kan het ook gaan om het overdragen van een of meerdere scholen van het ene schoolbestuur naar het andere schoolbestuur. Dat heet overdracht. Als twee besturen al hun scholen onder willen brengen bij één bestuur, spreken we ook wel van een besturenfusie. Ook dit kan gericht zijn op samen verder gaan, of gericht zijn op het overnemen van de scholen van het ene bestuur door het andere bestuur zonder verdere beleidswijzigingen bij het ontvangende bestuur.

Waarom fuseren scholen of besturen?

Er zijn verschillende redenen waarom scholen of besturen fuseren. Het kan komen door krimp, waarmee bedoeld wordt een dalend leerlingenaantal. Bij een te laag leerlingenaantal kan het moeilijker worden om goed onderwijs te blijven bieden, zeker als er sprake is van een lerarentekort. Als het aantal leerlingen van een school onder de zogenoemd opheffingsnorm komt, dan zal de school wellicht moeten sluiten. Door te fuseren met een andere school kan worden gezorgd voor een ‘warme overdracht’. Naast leerlingenaantallen en personeelstekorten kunnen ook dalende onderwijskwaliteit en financiële problemen reden zijn om een fusie te onderzoeken.

Naast de ‘negatieve’ oorzaken die hierboven staan genoemd kan een fusie ook voortkomen uit de wens om wat goed is te verbeteren. Bijvoorbeeld zodat er meer geïnvesteerd kan worden in nieuwe lesmethoden of in een nieuwe kwaliteitsmedewerker, of om concurrentie tegen te gaan. Ook kan een fusie ervoor zorgen dat bepaalde overheadkosten worden beperkt. Bijvoorbeeld omdat er nog maar één bestuurder is, in plaats van twee, of door gezamenlijke inkoop.

Wat zijn de risico’s van fusies?

Fusie is niet een maatregel die zomaar wordt genomen. Vaak heeft een fusie grote impact op leerlingen, ouders en personeelsleden. Bijvoorbeeld omdat de school bij de andere school in het gebouw komt en de school dus van locatie verandert. Of omdat bij fusie het onderwijskundig beleid wordt aangepast en er dus anders onderwijs zal worden gegeven. Goed om bij fusie na te gaan is welke elementen van de scholen ouders zo fijn vonden en ervoor te zorgen dat deze elementen bij de gefuseerde school in stand blijven.

Specifiek bij fusies tussen openbaar en bijzonder onderwijs is het goed om te letten op de vraag of de ontwikkeling gewenst is. Er moet wettelijk gezien een genoegzaam aantal openbare scholen zijn. Eventueel zou bij dergelijke fusies een samenwerkingsschool kunnen worden gestart, waarin zowel openbaar als een type bijzonder onderwijs samenkomen.

Fases in het fusieproces

Een fusie zal niet uit de lucht komen vallen. Bij een goed proces is de eerste stap dat het bestuur of de schoolleiding een analyse maakt van de situatie van de school en op basis daarvan onderzoekt of (a) de school een zelfstandige toekomst kan hebben, (b) de school het beste samen kan gaan met een andere school dan wel overgenomen kan worden door een ander bestuur of (c) de school het beste kan sluiten. Het kijken naar de mogelijkheden gaat ook in principe in die volgorde: van a naar c. Nadat het onderzoek gedaan is zal er een onderzoeksrapport worden opgeleverd, waarna dit in een verduidelijkend bericht gedeeld kan worden met alle personeelsleden, ouders en leerlingen op school. Door middel van een bijeenkomst met de ouders kunnen zij vervolgens hun zorgen uiten en vragen stellen.

Nadat alle partijen gehoord zijn kan het bevoegd gezag een voorgenomen besluit nemen. Dat zal bij een fusie in eerste instantie de vorm kunnen krijgen van een intentiebesluit, waarin de scholen die zullen fuseren aankondigen dat er onderzoek zal komen naar hoe de fusie vorm kan krijgen. Zodra ook dit onderzoek is afgerond, volgt het voorgenomen besluit om te fuseren en wordt er een fusie-effectrapportage opgesteld.

Wat is een fusie-effectrapportage?

Een verplicht onderdeel van een fusie is het opstellen van een fusie-effectrapportage (FER). In de FER moet onder meer worden opgenomen wat de redenen zijn voor de fusie, welke alternatieven er waren en waarom die het niet zijn geworden, wat de gevolgen zullen zijn voor de bij de school betrokkenen en hoe en wanneer er geëvalueerd zal worden. Ook moet duidelijk worden hoe de medezeggenschap georganiseerd zal zijn na de fusie.

De gemeente moet tevens de kans krijgen om advies te geven over de voorgenomen fusie en een samenvatting van dit advies maakt ook onderdeel uit van de FER. Vaak wordt ook de raad van toezicht gevraagd om goedkeuring voor het fuseren van de scholen. Wanneer er openbare scholen fuseren moet eerst de gemeenteraad de kans krijgen om eventueel de school over te nemen, waarna de gemeente de school in stand zal gaan houden. Dat gebeurt in de praktijk niet.

Ouderraadpleging

Zodra duidelijk is hoe de fusie vorm moet krijgen en de FER gereed is, moeten alle ouders de kans krijgen om hun mening te geven over het voorgenomen besluit (artikel 15 lid 3 WMS). De uitkomsten van deze zogenaamde ouderraadpleging kan het bevoegd gezag meenemen om het besluit al dan niet nog aan te passen.

De vorm van de ouderraadpleging kan zijn een fysieke bijeenkomst (waarbij dus wel daadwerkelijk alle ouders het woord moeten kunnen voeren), maar krijgt vaker vorm door middel van een digitale vragenlijst die alle ouders kunnen invullen. Daarin kan worden gevraagd naar wat behouden zou moeten blijven in de school, of ouders het voorgenomen besluit begrijpen en welke zorgen zij hebben. Een combinatie van een digitale vragenlijst en een fysieke bijeenkomst is ook mogelijk.

Na het fusiebesluit

Als eenmaal het besluit tot fusie genomen is, dan zullen de schoolleiders of schoolbestuurders verder gaan met de praktische uitwerking van de FER. Scholen fuseren in principe per 1 augustus in een jaar, schoolbesturen per 1 januari. Dat gaat van het integreren van digitale systemen tot aan het verhuizen van meubels als de scholen ook in een gebouw samen verder gaan. Bij personele gevolgen zullen vakbonden ook betrokken moeten worden om deze verder uit te werken.

Van belang is om na verloop van tijd te evalueren of de doelen die zijn gesteld (en in de FER moeten zijn opgenomen) ook zijn behaald. Daarbij kunnen alle partijen die betrokken zijn geweest ook worden betrokken.

Fusie en MR

De medezeggenschapsraad (MR) heeft een instemmingsrecht bij het fuseren van de school of het schoolbestuur (artikel 10h WMS). Dit betekent dat bij elk te nemen besluit met betrekking tot een fusie dit ter instemming aan de MR moet worden voorgelegd. Ook de fusie-effectrapportage valt onder dit instemmingsrecht. Als er in een intentiebesluit concrete besluiten worden genomen, moet dit ook ter instemming aan de MR worden voorgelegd. Het is aan te raden dat de MR ook al de kans krijgt om zijn mening te geven bij het gereed hebben van onderzoeksrapporten.

Bij het beoordelen van de fusie en de FER kan de MR gebruik maken van de uitkomsten van de ouderraadpleging. Het is altijd aan te raden dat de MR externe ondersteuning inroept bij fusie omdat het een ingewikkeld onderwerp is met veel (juridische) haken en ogen. Het is van belang dat voor de MR duidelijk is wat de gevolgen van de fusie zullen zijn, welke alternatieven er zijn onderzocht en hoe de medezeggenschap vormgegeven zal moeten worden na de fusie. Maak daarvoor vooral gebruik van de VOO Checklist bij fusie, welke bij Bestanden onderaan de pagina te vinden zijn.

Fusie en VOO

De VOO heeft ruime ervaring in het adviseren van medezeggenschapsraden bij fusies. Mocht u willen dat de VOO meekijkt en meedenkt met de MR, kunt u hiervoor begeleiding aanvragen. Zo kunnen we meedenken of een fusie de juiste keuze is in de situatie en zo ja hoe deze vorm moet krijgen. Ook beoordelen we de documenten, bijvoorbeeld of de fusie-effectrapportage aan alle wettelijke eisen voldoet.

Daarnaast biedt de VOO ook de mogelijkheid om een cursus MR en Fusie te volgen. Tijdens deze cursus wordt ingegaan op de verschillende stappen die bij een fusieproces horen, welke rechten de MR heeft en welke vragen (in algemene zin) de MR zou kunnen stellen.

Bestanden

VOO - Handreiking Rol van de MR bij fusie

916,62 KB

Download PDF

VOO - Checklist MR bij fusie

126,29 KB

Download PDF

VOO - Checklist ouders bij fusie

77,65 KB

Download PDF