Urban Chess: “schaaktafels op elk schoolplein” 

Wat begon als een manier om zijn dochter te helpen met haar schoolprestaties, is voor Jesús Medina inmiddels een passie. Het doel van Urban Chess? Openbare schaaktafels op elk schoolplein en in elk park of plein in Nederland. “Schaken heeft een positief effect op schoolprestaties van kinderen. Niet als extra lesstof, maar verweven in bijvoorbeeld gym of geschiedenisles”. Inmiddels heeft Urban Chess op meer dan 150 plekken in het hele land schaaktafels geregeld, maar het liefst wil Jesús ze plaatsen op het schoolplein van elke basisschool en elke middelbare school in ons land.  

Monique van de Ven 

Onder kinderen wordt schaken steeds populairder, maar Jesús was een paar jaar terug de meute voor. Een van zijn dochters, ze is inmiddels 15, had op de basisschool moeite met rekenen. “We hebben van alles geprobeerd. Bijles, cursussen, allerlei testen voor dyscalculie en intelligentie. Ik las in die tijd een stuk over de impact van schaken op het brein van kinderen en dacht, laat ik dat maar eens proberen”. 

“Mijn dochter en ik keken de film Lang leve de koningin, met Monique van de Ven. Dan begrijp je al wel een beetje hoe schaken werkt, met twee legers en elk karakter een eigen rol. We vonden dat zo leuk, we zijn begonnen met schaken. Via YouTube heb ik mezelf schaken geleerd. Inmiddels gaat het heel goed met mijn dochter. Ik kan niet zeggen of het schaken ook echt heeft geholpen bij het rekenen, maar we hebben zeker veel plezier gehad”. 

Openbare schaaktafels alleen op tv? 

Schaken met je dochter is leuk, maar hoe kwam Jesús bij het idee van openbare schaaktafels? “Al hardlopend in het Máximapark in Utrecht. Je kent ze wel, die schaaktafels in parken die je in films en series ziet. Ik dacht, wij hebben die cultuur helemaal niet. Maar als je ze nou neerzet in een park en mensen activeert om te gaan schaken, dan kan dat zo mooi zijn. Alleen al als je bedenkt dat een ouder iemand een stukje wandelt naar de schaaktafel in het park en dan mentaal, maar ook nog eens fysiek bezig is. Je brein fit houden, sociaal en actief bezig zijn, dat vertraagt dementie. Ik dacht: verdorie, niet alleen kinderen kunnen veel hebben aan schaken”. 

Blueprint voor community 

Het concept slaat aan en inmiddels kan Jesús niet meer elke schaaktafel zelf regelen. “Daarom heb ik een blueprint ontwikkeld die ik lokale enthousiastelingen leer zodat zij het kunnen regelen. Ik leer ze waar ze aan moeten denken en daar begeleid ik hen bij”. Belangrijk daarbij is dat het concept niet alleen gaat om het plaatsen van de tafels, maar ook om het sociale aspect en het echt gebruiken van de tafels. “Dat een groep mensen bijvoorbeeld echt elke week fysiek afspreekt om te schaken. Als anderen dat zien, dan willen ze misschien ook meedoen. Een echte community, dat is het mooist”.

Meer openbare schaaktafels op school

Bij zijn missie voor een fit brein door meer openbare schaaktafels, betrekt Jesús het liefst ook scholen. “Schaken kan zoveel bijdragen aan de ontwikkeling van kinderen. Het helpt met de ontwikkeling van probleemoplossend denken, minder snel opgeven, impulsbeheersing en concentratie. Het probleem ook eens van een andere kant bekijken. Het analyseren van oorzaak en gevolg. Wat gebeurt er als ik mijn pion verzet? Kinderen leren hun keuzes rustig af te wegen. Daarnaast leren kinderen zich ook in te denken waarom een tegenstander een bepaalde zet doet. Dat draagt bij aan het empathisch vermogen”.  

Spanje 

Jesús begrijpt dat veel meesters en juffen het in Nederland al zo druk hebben. “Als ze ook nog eens schaken moeten proppen in een dag, dan moeten ze iets anders laten vallen. Maar dat hoeft helemaal niet. Je kunt schaken gebruiken als onderdeel van de lesstof in plaats van een losse les. Dat doen ze in Spanje ook”. 

Na een advies van het Europees parlement in 2012, stemde het Spaanse parlement in 2015 unaniem voor om schaken te incorporeren op basisscholen. Niet als verplichting, maar veel scholen hebben het wel ingevoerd. “Bijvoorbeeld om wiskundige vraagstukken uit te leggen, zoals de wortel 64. Dat is best moeilijk te begrijpen maar met een schaakbord van 8 bij 8 maak je het visueel. De wortel van 16 is dan een veel kleiner schaakbordje”. Niet alleen bij wiskunde wordt schaken gebruikt, ook bij geschiedenis en gym bijvoorbeeld. Kinderen spelenderwijs laten leren, is het idee. De resultaten in Spanje ziet Jesús ook: “kinderen zijn veel rustiger, hebben meer concentratie en begrijpen de context beter”. 

Schaken verweven in je eigen lesstof 

Het liefst gaat Jesús nog eens met een delegatie van leerkrachten en beleidsmakers in Spanje kijken. “Gewoon om ervaringen te delen en inspiratie op te doen. Maar voor het zover is, kunnen we ook gewoon beginnen”. Leg bijvoorbeeld de Franse Revolutie uit met een schaakbord. Met de verschillende schaakstukken laat je zien hoe het volk in opstand komt. Of gebruik bij gym een schaakklok die kinderen moeten aantikken en zet hem steeds verder weg. “Rennen, bewegen, fun is belangrijk”. En wat dacht je van een gymles waarin de kinderen zelf schaakstukken zijn? Als je dan paard bent dan mag je alleen met een paardensprong bewegen bijvoorbeeld. “Meesters en juffen kunnen trouwens ook de methodiek leren. Een workshop van 10-12 uur en daarna kun je het goed in je eigen lessen gebruiken”. 

Schaken op school 

Ook leraren zien volgens Jesús dat schaken steeds populairder wordt. “Er zijn steeds meer influencers op bijvoorbeeld TikTok, YouTube en Twitch. Kinderen willen het ook graag zelf proberen”. Scholen die daarop willen inspelen, verwijst Jesús vaak door naar de schaakbond. “Stel, een juf wil iets doen met schaken, dan heeft de schaakbond hele pakketten en plannen die ze kan gebruiken”. Een ander idee, “ontzettend leuk en laagdrempelig”, is om een schaaksetje bij de conciërge neer te leggen die kinderen kunnen lenen. Verder tipt Jesús de Simon de Schaker boeken om kinderen enthousiast te maken voor schaken. Leren schaken voor kinderen kan bijvoorbeeld via Chessity. “En wil je een openbare schaaktafel op het schoolplein plaatsen? Neem dan gerust contact op, ik help je graag”. 

Steeds meer openbare schaaktafels op schoolpleinen 

Hoe bekender Urban Chess wordt, hoe meer leerkrachten Jesús spreekt. “In 2018 hebben we schaaktafels geplaatst bij basisschool Pantarijn in De Meern. Later ook op Schiermonnikoog bij basisschool Yn de Mande en in Breda bij het Stedelijk Gymnasium bijvoorbeeld. Er komen steeds meer schoolpleinen bij. Als je dan kinderen ziet schaken, met allemaal kinderen er omheen, allemaal betrokken, dat is wat je wilt”. Jesús’ droom is dat nog veel meer basisscholen een middelbare scholen schaaktafels plaatsen. “Als juffen en meesters daarmee aan de slag gaan, dan ben ik een blij man”. 

Fotograaf: Yolanda Funcasta