Opinie: Twee keuzes bij bijzonder onderwijs, of alle vormen toelaten of helemaal afschaffen
Delen via
Gepubliceerd op: dinsdag 5 april 2022
U leest een opinie-artikel dat geplaatst is bij onze nieuwsberichten. Opinie-artikelen zijn geschreven door auteurs van buiten de VOO en representeren niet noodzakelijk de visie van de VOO.
Tekst: Luuk Eilers. Oorspronkelijk verschenen in Het Parool. Een uitgebreidere versie van het artikel is hier te lezen.
Met het groeiende aantal achtergronden in Nederland, stijgt ook de vraag naar bijzonder onderwijs voor de eigen groepering. Maar waar trekken we de grens? Luuk Eilers betoogt dat we twee keuzes hebben: We laten alle vormen van onderwijs toe, of we schaffen het bijzonder onderwijs volledig af.
Vrijwel ieder jaar wordt de discussie over het onderscheid tussen openbare en bijzondere scholen gevoerd. Zo kwam recentelijk naar buiten dat respectievelijk reformatorische en salafistische onderwijsinstituten het homohuwelijk en de Nederlandse cultuur als verwerpelijk onderwijzen. Bijzonder onderwijs is gebaseerd op een levensbeschouwelijke grondslag. Deze onderwijsinstellingen mogen, in tegenstelling tot openbaar onderwijs, kinderen toelating weigeren wanneer ouders niet achter de uitgedragen grondslag staan. Het onderscheid wordt verdedigd onder het mom van ‘onderwijsvrijheid’ – een conceptie van vrijheid die dus de mogelijkheid tot discriminatie biedt. Ons polariserende land demonstreert pijnlijk dat deze notie verouderd is.
Tekens van de wereldreligies op een blackboard BEELD GETTY IMAGES/ISTOCKPHOTO
Spinoza
Het gedachtegoed van Baruch Spinoza kan deze discussie verrijken. De Nederlandse filosoof onderscheidde ‘religieuze’ en ‘filosofische’ vrijheid. Na verschillende religies te hebben bestudeerd in een – zeker voor zijn tijd – tolerant Nederland, concludeerde hij dat geloof en kennis wezenlijk verschillen. Religie is namelijk gegrond in overtuiging: er valt niet veel te bewijzen of te bediscussiëren. Filosofische vrijheid ontstaat wanneer iemand in staat is een onbevooroordeelde mening te vormen en te uiten. Hoewel het de taak van de staat is om beide vormen van vrijheid zo veel mogelijk te verschaffen aan haar burgers, vond Spinoza filosofische vrijheid belangrijker. Filosofisch vrije burgers zorgen namelijk voor een redelijke, open maatschappelijke discussie, wat op zijn beurt de stabiliteit van de staat bevordert. Zeker in het gesegregeerde Nederland van vandaag lijkt dit wenselijk.
Elkaar tegenkomen
Deze vrijheden kunnen allebei verschaft worden middels het onderwijs. Centraal zou moeten staan dat iedereen gevormd wordt door opvoeding en externe invloeden. Wij leren pas om te gaan met anderen als we begrijpen dat anderen moeten leren omgaan met ons. Door dit inzicht leren wij ons te verplaatsen in – en leven met – de ander. Uitgebreid onderzoek van socioloog Thomas Pettigrew onderschrijft dit: vooroordelen worden universeel verminderd als verschillende groeperingen met elkaar in contact komen. Hoe jonger dit gebeurt, hoe sterker het effect. Zorg er dus niet alleen voor dat kinderen verschillende standpunten leren, maar ook dat ze elkaar tegenkomen.
Terugkomend op het debat over onderwijsvrijheid belicht Spinoza’s filosofie iets opvallends. Momenteel achten wij de religieuze vrijheid van ouders als leidend. Een heroverweging van vrijheid op basis van Spinoza zou impliceren dat we de maatschappelijke taak van onderwijs onderschatten. Ondanks dat het wettelijk is vastgesteld dat onderwijs actief burgerschap en socialisering moet bevorderen, wordt het instituut niet in dienst van deze doelen ingezet. Scholen zijn slechts verplicht de ‘democratische rechtsstaat centraal te stellen,’ wat lastig te handhaven blijkt.
Als we, zoals Spinoza, onbewijsbare levensbeschouwingen terugbrengen tot overtuigingen wordt het heel arbitrair welke denkbeelden gangbaar genoeg zijn om als grondslag voor een school te dienen. In heilige geschriften staat immers veel dat niet overeenkomt met de waarden van onze rechtsstaat. Vergeet bovendien niet dat religieuze overtuigingen elkaar uitsluiten – ze kunnen moeilijk allemaal waar zijn. Toch worden de hedendaags uitgedragen overtuigingen in het onderwijs geaccepteerd. Bijzondere scholen mogen verkondigen wat ze willen, zolang ze maar verklaren dat hun standpunt niet het ‘algemene’ is.
Nieuwe verzuiling voorkomen
Maar neem Thierry Baudets wens om ‘Forum voor Democratie-scholen’ op te richten. Onze huidige opvatting van onderwijsvrijheid maakt ook de stichting hiervan lastig aanvechtbaar. Ze zouden aan hun boodschappen slechts hoeven toe te voegen dat niet heel Nederland dezelfde denkbeelden omarmt. Dat deze scholen zullen bijdragen aan toekomstige polarisatie – en dus instabiliteit – lijkt evident. Enerzijds leert een groepering zich onvoldoende verplaatsen in anderen, anderzijds zullen degenen die zich gediscrimineerd voelen in het geweer komen.
Passief onderwijsbeleid zal de samenleving verder segregeren. Alleen actief ingrijpen kan een nieuwe verzuiling middels het bijzonder onderwijs voorkomen. Er zijn tenslotte voldoende buitenschoolse instituten die overtuigingen van ouders kunnen ondersteunen. Kinderen moeten van jongs af aan meekrijgen dat wederzijds begrip nodig is om verschillende achtergronden te verzoenen. De afschaffing van het bijzonder onderwijs is een eerste stap om dit te realiseren. Een kleine inperking van de religieuze vrijheid van ouders kan maatschappelijk meer filosofische én religieuze vrijheid opleveren. Door onderling begrip zullen wij hopelijk zowel onze meningen als onze overtuigingen makkelijker durven te uiten.
“Mijn naam is Luuk Eilers. (…) Ik ben masterstudent ‘Philosophy, Politics, and Economics’, en ‘Filosofie & Maatschappij’ aan de Rijksuniversiteit Groningen. Momenteel ben ik voor Filosofie & Maatschappij bezig met een “filosofische interventie”. Dit is een groot project waarbij het de bedoeling is dat er iets met een filosofische invalshoek toe wordt gevoegd aan een maatschappelijk debat.
Mijn project gaat over het onderwijsvrijheid debat en met name het nieuwe rapport van de Onderwijsraad genaamd Grenzen stellen, ruimte laten. Hierin betoogt de raad dat de democratische rechtsstaat centraler moet staan in het onderwijs, maar dat er nog steeds veel ruimte voor een eigen invulling voor onderwijs moet zijn.”
De hoge schoolkosten waren al een probleem voor veel gezinnen en door de toenemende armoede leidt dit tot grotere ongelijkheid. Onderwijs-, leerling- en ouderorganisaties sturen de Tweede Kamer een brief met het verzoek een einde te maken aan die ongelijkheid. Laptops en tablets voor school zouden kosteloos beschikbaar moeten zijn voor alle leerlingen en als het aan de ondergetekende organisaties ligt wordt de vrijwillige ouderbijdrage in het primair onderwijs helemaal afgeschaft. "Als de minister kansengelijkheid serieus neemt moet hij ervoor zorgen dat het onderwijs toegankelijk is voor alle kinderen, ongeacht de portemonnee van hun ouders", aldus Marco Frijlink, voorzitter van de VOO (Vereniging Openbaar Onderwijs).
Onderzoek van de Inspectie voor het Onderwijs toont aan dat scholen in het voortgezet onderwijs de ouders niet goed informeren over de vrijwillige ouderbijdrage. De Inspectie onderzocht 160 schoolgidsen en in ruim driekwart van de gevallen voldoen de schoolgidsen niet aan de wet. Scholen onduidelijk over vrijwilligheid ouderbijdrage
Om de beste ervaringen te bieden, gebruiken wij technologieën zoals cookies om informatie over je apparaat op te slaan en/of te raadplegen. Door in te stemmen met deze technologieën kunnen wij gegevens zoals surfgedrag of unieke ID's op deze site verwerken. Als je geen toestemming geeft of uw toestemming intrekt, kan dit een nadelige invloed hebben op bepaalde functies en mogelijkheden.
Functioneel
Altijd actief
De technische opslag of toegang is strikt noodzakelijk voor het legitieme doel het gebruik mogelijk te maken van een specifieke dienst waarom de abonnee of gebruiker uitdrukkelijk heeft gevraagd, of met als enig doel de uitvoering van de transmissie van een communicatie over een elektronisch communicatienetwerk.
Voorkeuren
De technische opslag of toegang is noodzakelijk voor het legitieme doel voorkeuren op te slaan die niet door de abonnee of gebruiker zijn aangevraagd.
Statistieken
De technische opslag of toegang die uitsluitend voor statistische doeleinden wordt gebruikt.De technische opslag of toegang die uitsluitend wordt gebruikt voor anonieme statistische doeleinden. Zonder dagvaarding, vrijwillige naleving door uw Internet Service Provider, of aanvullende gegevens van een derde partij, kan informatie die alleen voor dit doel wordt opgeslagen of opgehaald gewoonlijk niet worden gebruikt om je te identificeren.
Marketing
De technische opslag of toegang is nodig om gebruikersprofielen op te stellen voor het verzenden van reclame, of om de gebruiker op een website of over verschillende websites te volgen voor soortgelijke marketingdoeleinden.
